KOINOI TΟΠΟΙ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

(Η έκταση του παρόντος είναι μια προσπάθεια εντοπισμού μερικών βασικών σημείων της σχέσης μουσικής και αρχιτεκτονικής όπως αυτή προκύπτει από συνθετικές συνιστώσες που χρησιμοποιούνται και στα δύο επιστημονικά- καλλιτεχνικά πεδία.)

Η προσπάθεια σύζευξης της αρχιτεκτονικής και της μουσικής βρίσκεται στην μετεξέλιξη του αρχέτυπου σχήματος ήχος – εικόνα. Ο κεραυνός, το κύμα, είναι μια έκφραση αυτής της διττής , αλλά άρρηκτης σχέσης που εμφανίζεται στη φύση. Οι μύθοι , οι τέχνες και οι επιστήμες την εκφράζουν με πολυποίκιλες εκδοχές και εκφάνσεις.
Από την αρχαιότητα είναι τεχνικά κοινοτοπία η συμπαγής σχέση του ήχου και της κατασκευαστικής αρτιότητας. Κατά τον Βιτρούβιο ο Αρχιτέκτονας οφείλει να γνωρίζει τις σημαίνουσες επιστήμες της εποχής του σε επάρκεια, όπως είναι η αστρονομία, τα μαθηματικά και η μουσική . Η επιλογή του τόπου και του σχεδιασμού των θεάτρων στην αρχαιότητα είναι τέτοια ώστε το σώμα της χωρικής οργάνωσης να λειτουργεί σαν ηχείο, στην προσπάθεια : βελτίωσης της σχέσης της οπτικής και ακουστικής αντιληπτικότητας , ταυτόχρονης εισαγωγής και με μεγαλύτερη ευκρίνεια, του οπτικού και ακουστικού ερεθίσματος.
Έτσι λέμε ρυθμός δανειζόμενοι την έννοια από τους αρχαίους μετρικούς πόδες οι οποίοι συνιστούσαν τους διάφορους ρυθμούς στην αρχαιοελληνική μουσική.
Αναφερόμαστε επίσης σε συμμετρία ή επιδίωξη συμμετρίας. Το μέτρο στη μουσική συνήθως ορίζει ένα μικρό μοντέλο το οποίο επαναλαμβάνεται τουλάχιστον δομικά και ως εκ τούτου αποτελεί ένα από τα θεμέλια στοιχεία στη μουσική γραφή και εκτέλεση.
Αξίζει να επισημάνουμε μερικά ακόμη κοινά στοιχεία της σχέσης αρχιτεκτονικής και μουσικής όπως το “πόδι” ως μονάδα μέτρησης μήκους και ο “μετρικός πους” ή ο Ελληνικός “Oπτικός λόγος” που δεν είναι τίποτε άλλο από τις αναλογίες που διέπουν τη γεωμετρία (τριγωνομετρία), την αστρονομία (συμπάθειες μεταξύ των αστέρων), και τη μουσική (διαστηματικές συμφωνίες).
Ας έρθουμε πλησιέστερα του παρόντος και ας δούμε την εξέλιξη της πορείας αυτής της σχέσης.
Η επιστημονική βάση στην οποία τέθηκε η μελέτη της μουσικής και του ήχου εν γένει σε σχέση με τα κινήματα της αρχιτεκτονικής και τα συνώνυμα τους μουσικά (αφαίρεση, μινιμαλισμός κλπ) είναι δείγματα σύγκλισης του τελευταίου αιώνα. Παράλληλα το υπόβαθρο της μαθηματικής επιστήμης και οι εφαρμογές του στην τέχνη, (στοιχεία πιθανοτήτων, τυχαίο, αλεατορισμός κλπ) δημιούργησαν ένα σύγχρονο κοινό κώδικα επικοινωνίας. Η πορεία της μουσικής σύνθεσης και των δημιουργών της προς την κατεύθυνση έρευνας του ήχου ως δομικού φορέα του μουσικού έργου αλλά και ο αυτοπεριορισμός του σειραϊσμού σε ένα “γραμμικό όριο δόμησης”[1] , συνιστά αυτόματα την εισαγωγή μαθηματικών παραμέτρων στον ήχο και τη μουσική και παράλληλα εγκαινιάζει μια μουσική αποτύπωση – σημειογραφία που θυμίζει περισσότερο σύγχρονα αρχιτεκτονικά σχέδια και εξισώσεις.
Μετά το 1950 και τις σχετικές εργασίες του Γάλλου συνθέτη και θεωρητικού Olivier Messiaen σε σχέση με τις μακροδομές, αλλά και τις “αλυσίδες του Μάρκοβ” το 1957 ο Ιάννης Ξενάκης θα προτείνει με τις εργασίες του τη μελέτη της μακροδομής του ήχου σε σχέση με μια νέα αρχιτεκτονική όψη στο μακροσκοπικό επίπεδο. Τα αποδομιστικά αρχιτεκτονικά κινήματα της αρχιτεκτονικής όπως εκφράστηκαν στα τέλη του 20ου αιώνα συνάντησαν αντίστοιχες τάσεις από την σύγχρονη μουσική.
Η προσπάθεια αποκωδικοποίησης πολλών από τις μουσικές φόρμες σε αρχιτεκτονικά ή ζωγραφικά έργα αλλά και το αντίστροφο είναι η μετουσίωση και κάποτε η απόδειξη της όποιας θεωρίας. Η φούγκα του J. S. Bach, και το Taj Mahal αποτελούν κορυφαία δείγματα μουσικής και αρχιτεκτονικής δημιουργίας που ταυτόχρονα αποτελούν ιδανικά μοντέλα πειραματισμού αποκωδικοποίησης συναφών τεχνών. Το τέλος του αιώνα και η αρχή του επομένου όπως προκύπτει και από τα παραπάνω βρήκε την αρχιτεκτονική και τη μουσική σε μια φάση διεύρυνσης του ιστορικού αλλά και του επιστημονικού τους πεδίου και ειδικά σε σχέση με άλλες τέχνες και επιστήμες. Εκτός των θετικών στοιχείων όμως ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της σύγχυσης και της αμηχανίας εχθρός των οποίων παραμένει πάντα η επιστημονική έρευνα και η θεμελιωμένη γνώση.